Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nin Değerlendirilmesi

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından hazırlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği 10.03.2021 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu bilgi notu kapsamında yönetmelik maddelerinin yorum ve uygulamaları konusunda görüşlerimizi bildirmek istedik.

İş Kanunu’nun 14/4. Maddesi ve Yönetmeliğin 4/c maddesinde belirtildiği üzere; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi uzaktan çalışma olarak kabul edilmektedir.

Maddenin tanımından da anlaşılacağı üzere uzaktan çalışma sadece evden yapılan çalışmayı değil iş görme ediminin iş yeri dışında yapıldığı tüm çalışmaları kapsamaktadır. Bu kapsamda merkez ofisi açılmadığı için raporlama işini evinden yapan bir beyaz yaka çalışanın da aynı işverenin işyerinin bulunduğu ilin dışındaki bir bölgeden sorumlu satış temsilcisinin de uzaktan çalıştığı kabul edilecektir.

• İşverenler Uzaktan Çalışma Talebini Kabul Etmek Zorunda mıdır ?

İş sözleşmesinin kurulduğu esnada uzaktan çalışma sistemi benimsenebileceği gibi iş ilişkisi devam ederken de bu sisteme geçiş yapılabilir. İş ilişkisinin baştan itibaren uzaktan çalışma sistemi ile kurulması halinde tarafların sistem üzerindeki iradeleri açık olduğu için bir problem olmayacaktır.

Ancak mevcut klasik iş sözleşmesi devam ederken çalışanlar da evden çalışma sistemine geçmeyi talep edebilirler. Yönetmeliğin 14/2. maddesine göre Evden çalışmayı talep eden bir çalışanın işverenine yazılı olarak başvurması gerekir. İşverenin bu talebi işyerinde belirlenen usul ile değerlendirmesi ve 30 gün içinde cevabını yine yazılı olarak vermesi gerekir.

İşverenin kendisine gelen her talebi kabul etme zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar göz önüne alınmalıdır. Bu maddedeki “diğer kıstaslar” işverene yönetim yetkisi çerçevesinde serbestçe değerlendirme imkanı verecektir.

Ancak işverenin bu hakkını kullanırken Medeni Kanunu’nun ikinci maddesindeki dürüstlük kuralına ve İş Kanunu’nun 5.maddesindeki eşit davranma borcuna uygun davranması gerekir. Örneğin aynı durumda olan çalışanlardan birisinin talebinin kabul edilmesi ve diğerinin edilmemesi veya sağlık açısından işyerine gelmesi riskli olan bir çalışanın talebinin sebepsiz yere kabul edilmemesi işçi açısından haklı fesih sebebi haline dönüştürülebilecektir.

• Uzaktan Çalışma Sistemine Geçişte Çalışanların Onayına İhtiyaç Var mıdır ?

Bir önceki maddede açıklandığı üzere sistemin baştan uzaktan çalışma olarak kurgulanması halinde bir sorun olmamakla birlikte hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi ise ancak tarafların anlaşması halinde uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir.

Yönetmeliğin 14/6.maddesinde Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebinin veya onayının aranmayacağı düzenlenmiştir.

Zorlayıcı sebepler İş Kanunu’nun 24/3 ve 25/3 maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre işçinin bir haftadan uzun süre çalışmasına engel olacak veya işyerinin bir haftadan uzun süre kapanmasına sebep olacak haller zorlayıcı sebep olarak kabul edilecektir.

Bu sebeple covid19 pandemi halinin işyerinin kapanmasına veya işçinin işyerine gelmesine sebebiyet vermemesi halinde zorlayıcı sebep olarak kabul edilmeyeceğini düşünüyoruz.  Bu tip bir sebep olmaması halinde uzaktan çalışma sistemini uygulamak isteyen işverenin çalışanın rızasını alması gerekecektir.

• Uzaktan Çalışma Sözleşmesi Yazılı Olmak Zorunda mıdır ?

Yasanın açık hükmü ve Yönetmeliğin 5.maddesi gereğince sözleşme yazılı olmak zorundadır. Sözleşmede;

• işin tanımı,
• yapılma şekli,
• süresi ve yeri,
• ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar,
• işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler,
• işverenin işçiyle iletişim kurması
• genel ve özel çalışma şartları

dair hükümler bulunacaktır.

Mevcut sözleşmeleri devam ederken çalışma sistemi olarak uzaktan çalışmaya geçen işçiler ile de bu içerikte bir sözleşme imzalanacaktır. Ancak bu şekilde imzalanacak sözleşmenin en baştan yeni bir iş sözleşmesi olmasına gerek olmayacak ve ek protokol olarak düzenlenmesi de mümkün olabilecektir.

• Uzaktan Çalışma İçin Kullanılacak İş Ekipmanları ve Kullanım Maliyetleri Kime Ait ?

Yönetmeliğin 7.maddesine göre; Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır.

Yani çalışma esnasında kullanılacak bilgisayar, yazıcı vb gibi ekipmanların kural olarak işveren tarafından karşılanması beklenir. Yine 6.maddeye göre de Gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Tüm bu maliyetlerin de aksi düzenlenmemiş ise işveren tarafından karşılanması gerekecektir.

İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilmelidir.

Ayrıca uzaktan çalışma sırasında kullanılacak malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilmesi gerekir.

Aksi takdirde bu araç ve ekipmana gelecek bir zarardan işçinin sorumlu olduğu iddia edilemeyebilir.

Yine Yönetmeliğin 8.maddesine göre; İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin örneğin çalışma sırasında kullanılacak internetin veya elektrik sarfiyatının maliyetinin kimin tarafından yükleneceği gibi hususların da iş sözleşmesinde belirtilmesi gerekli olacaktır.

• Uzaktan Çalışma Süreleri ve Fazla Mesai Uygulamaları Nasıl Olacak?

Uzaktan çalışma sisteminde de haftalık 45 saat limiti geçerli olacaktır. Ancak 9.maddeye göre uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığının ve toplam iş süresinin iş sözleşmesinde belirtilmesi gerekecektir.

Bu şekilde bir belirleme yapılırsa fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır ve ödenecektir.

Bu durumda çalışanlar ile bu saatler arasında iletişime geçilmeli, toplantıların belirlenen bu saatler arasında yapılması hedeflenmeli ve sözleşmede belirlenen saat dışında bir aktivite konulmamalıdır. Bu hususlara dikkat edildiği sürece evden çalışanların fazla mesai talepleri dikkate alınmayacaktır.

• Uzaktan Çalışma Sisteminde İş Güvenliğinin Sağlanması

İş Kanunu’nun 14/6 ve paralel olarka yönetmeliğin 12.maddesine göre; uzaktan çalışma ilişkisinde işverenin, uzaktan çalışan işçinin yapmış olduğu işin niteliklerini göz önünde bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü olduğu düzenlenmiştir.

Yönetmelikte yasanın daha da açıklanmasını bekliyorduk. Ancak yönetmelik de bilinçli veya bilinçsiz olarak iş güvenliği ve sağlığı konusunda suskun kalmayı tercih etmiştir.

Bu durumda İK 14/6 maddesinde de açıkça belirtildiği üzere uzaktan çalışan işçinin yapmış olduğu işin niteliği kapsamında ve duruma uygun düştüğü ölçüde 6331 sayılı Kanunda yer alan yükümlülüklerin yerine getirilmesi getirilmektedir.

6331 sayılı Kanunda bilgilendirilme yapılacak konular “işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler, çalışanın yasal hak ve sorumlulukları, ilk yardım, olağan dışı durum, afet ve yangınla mücadele ile tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler” olarak belirlenmiştir.

Pek tabi ki uzaktan çalışan işçinin sözleşmenin türü gereğince olağan dışı durum ve felaketlere ilişkin görevlendirilen kişiler hakkında bilgilendirilmesi aranmayacaktır.

Ancak uzaktan çalışanların çoğunlukla bir bilgisayar ekranının karşısında, sürekli oturarak çalışması nedeni ile oluşabilecek sağlık problemleri ve bunun önlenmesi için gerekli tedbirler hakkında çalışanların bilgilendirilmesi gerekmektedir. Nitekim yürürlükte olan Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin 5. Maddesi uyarınca işverenin “işyerinde gerçekleştireceği risk değerlendirmesinde çalışma merkezlerinde ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan riskleri, özellikle görme, fiziksel sorunlar ve mental stresle ilgili riskleri de dikkate alarak, bu risklerin etkileri, yol açabileceği ilave etkiler ile risklerin bir arada olmasından kaynaklanabilecek olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi için her türlü sağlık ve güvenlik önlemlerini alma” yükümlülüğü bulunmaktadır.

Önemle belirtmek gerekir ki; uzaktan çalışan işçinin de ciddi ve yakın bir tehlikeye maruz kalması yahut böyle bir riskin varlığı halinde hemen işverene durumu bildirmesi gerekmektedir. Çünkü yukarıda da belirttiğimiz üzere işverenin uzaktan çalışan işçinin üzerindeki kontrol ve denetim mekanizmasının çok zayıf olması iş sağlığını ve güvenliğini korumayı öncelikle işçiye yüklemektedir.

İş Kanunu 14/6 hükmü gereğince işveren uzaktan çalışan işçinin kullanımına tahsis ettiği araç ve gereçleri işçinin sağlığını ve güvenliğini gözetecek biçimde temin edip çalışana teslim etmeli, bu araçların kullanımı konusunda gerekli eğitimleri vermeli ve bu araçların hatalı kullanımının yaratacağı iş kazası, meslek hastalıkları gibi olası riskleri de ayrıntılı bir şekilde çalışana anlatmalıdır. Bunun yanı sıra çalışana sağlanan araç ve gereçlerin düzenli aralıklarla bakımı yapılmalı, bir arıza çıkması halinde çıkan arızalar konusunda çalışan derhal uyarılmalıdır.

• Uzaktan Çalışan İşçinin Veri Güvenliğini Koruma Borcu

Yönetmeliğin 11.maddesi ile İşverenin; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmesi gerektiği düzenlenmiş ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü işverene yüklenmiştir.

KVKK uyum süreçlerinde çalışanlara veri koruma ile ilgili verilmiş olan genel nitelikli eğitimler ile bilgilendirmeler yeterli olacaktır.

Ancak uzaktan çalışmanın doğası gereği çalışanların ev dışında halka açık ortamlarda da bilgisayarlarını kullanacakları düşünüldüğünde halka açık kafe, restoran, co-ofis gibi ortamlarda bilgisayarın kullanımı ve internet bağlantısının kurulması konularında ilave eğitimlerin verilmesi veya bilgilendirme yapılması faydalı olabilecektir.

• Uzaktan Çalışma Sistemine Onay Vermeyen Çalışanların İş Akitleri Feshedilebilir mi ?

Halihazırda klasik sistemde çalışmaya devam eden bir çalışanın pandemi sonrasında da sürekli bir şekilde evden veya uzaktan çalışma sistemine geçmesi iş şartlarının esaslı şekilde değiştirilmesi anlamına gelebilecektir. Bu sebeple İş Kanunu’nun 22.maddesi uyarınca çalışanlara yazılı değişiklik teklifi yapılmalı bu 6 iş günü içinde değişikliği kabul etmeyenleri uzaktan çalışma sisteminde çalışmaya zorlanmamalıdır.

Değişiklik teklifini kabul etmeyen çalışanların iş akitleri ise değişikliğin geçerli bir nedene dayalı olduğu ve çalışan tarafından kabul edilmemesinin işyerinde sorunlara yol açacağının ispatlanması koşulu ile tazminat ödenerek sona erdirilebilir. (Fesih yasağı sona erdikten sonra)

Pandemi döneminde geçici olarak uzaktan çalışma yapılması ve kısa dönemde eski çalışma sistemine geri dönülmesi planlanmış ise bu durumun esaslı bir değişiklik olarak kabul edilmeyebileceği ve çalışanların onayına ihtiyaç duyulmayacağı düşünülebilir.

• Uzaktan Çalışmaya Geçiş Süreci Nasıl Planlanmalıdır ?

Halihazırda pandemi sebebi ile evden çalışma sistemini uygulayan ve yakın zamanda klasik çalışma sistemine geçmeyi düşünmeyen veya hibrit çalışma sistemi uygulamak isteyen veya pandemi sonrasında da evden çalışma sisteminde devam etmek isteyen tüm işverenlerin bu yönetmelik hükümlerine uygun hareket etmeleri gerekecektir.

Bu bağlamda

• İşyerinde uzaktan çalışma sisteminin uygulanması ve uygulamanın nasıl olacağı ve hangi çalışanların bu sistemde devam edip etmeyeceği konularında bir işveren kararı alınması faydalı olacaktır.
• Alınan kararın ardından yeni alınacak çalışanlar için taslak uzaktan çalışma sözleşmesi ve mevcut çalışanlar için de ek sözleşme hazırlanmalı
• Çalışanlar ile görüşmeler yapılarak bu sözleşmeler imzalatılmalı
• Evden çalışma sistemi ile ilgili yukarıda bahsi geçen eğitimler verilmelidir

Av. Eren Evren