Elektronik Vasiyetname Türü Olarak Video Vasiyetname ve E-İmzalı Vasiyetname

Bu yazımızda Elektronik Vasiyetname türlerinden bahsedip video vasiyetname ve e-imzalı vasiyetname gibi yenilikçi yaklaşımların yasal bir karşılıklarının olup olmadığını anlatmaya çalışacağız.

Hukukumuzda ölüme bağlı tasarruflar, 4721 s. Türk Medeni Kanunu’nun (“TMK”) 351 vd. hükümleri kapsamında düzenlenmiştir. Bu kapsamda hukukumuzda ölüme bağlı tasarrufları öncelikle taraf sayısına göre tek taraflı ve iki taraflı ölüme bağlı tasarruflar olarak sınıflandırmak mümkündür.

Tek taraflı ölüme bağlı tasarruflar yani vasiyetnameler ile kişi ölümünden sonra hüküm doğurmak üzere tek taraflı hukuki işlem ile terekesi üzerinde tasarrufta bulunmaktadır. İki taraflı ölüme bağlı tasarruflar yani miras sözleşmeleri ile kişi 3. Bir kişi ile bir kısmı ya da tamamı ölümden sonra hüküm doğurmak üzere iki taraflı hukuki işlem ile terekesi üzerinde tasarrufta bulunmaktadır. Bu iki sınıflandırma kapsamında, tek taraflı ölüme bağlı tasarrufta bulunmak için yani vasiyetname düzenleyebilmek için kişinin ayırt etme gücüne sahip ve 15 yaşını doldurmuş olması gerekirken; iki taraflı ölüme bağlı tasarrufta bulunmak için yani miras sözleşmesi akdedebilmek için kişinin ayırt etme gücüne sahip ve ergin olması dolayısıyla tam fiil ehliyetine sahip olması gerekmektedir.

• Yasal Vasiyetname Çeşitleri

Bu yazımıza konu vasiyetnameler yani tek taraflı ölüme bağlı tasarruflar ise, 4721 s. Türk Medeni Kanunu kapsamında ancak sözlü, yazılı ve resmi şekilde yapılabilmektedir.

Resmi şekilde vasiyetname yapılabilmesi için vasiyetnamenin, TMK kapsamında kabul edilen resmi memur huzurunda ve iki tanığın refakatinde düzenlenmesi esastır. Burada, vasiyetnamenin önceden hazırlanıp resmi memur tarafından onaylanması değil de tamamının resmi memur önünde düzenlenmesi şekil şartıdır. Aksi halde, önceden düzenlenen ve resmi memura sunulan vasiyetname eğer şartlarını taşıyorsa el yazılı vasiyetname olarak nitelendirilecektir.

Yazılı şekilde vasiyetname yapılabilmesi için, vasiyetnamenin başta sona kadar “kişinin kendi el yazısıyla” hazırlanması, vasiyetnamenin yapıldığı gün, ay ve yılın yine “kişinin kendi el yazısıyla” vasiyetnamede yer alması ve nihayetinde vasiyetnamenin “imzalanmış” olması gerekmektedir.

Sözlü şekilde vasiyetname yapılabilmesi ise yukarıda açıkladığımız vasiyetname şekillerinden ayrı olarak istinai bir durumun varlığını gerektirmektedir. Kişi söz konusu olan bu istisnai haller nedeniyle, yazılı ya da resmi şekilde vasiyetname düzenleyemiyorsa son arzularını iki tanığa anlatır ve onlara bu beyanına uygun bir vasiyetname yazmaları veya yazdırmaları görevini yükleyebilecektir. Bu iki tanık ise, kişinin son arzularını, tarihi de ekleyerek birlikte imza altına alarak yetkili ve görevli mahkemeye sunmakla yükümlüdür. Ancak ifade etmek gerekir ki, eğer kişi sözlü vasiyetname dışında resmi ya da el yazılı şekilde vasiyetname yapma olanağına kavuşursa, sözlü vasiyetname 1 ay sonra geçersiz olacaktır.

• Elektronik Vasiyetname

Esasında miras hükümlerinin yer aldığı Türk Medeni Kanunu kapsamında “elektronik vasiyetname” olarak herhangi bir vasiyetname türü düzenlenmediği gibi bu anlamda elektronik vasiyetnamenin bir tür ve video, ses kaydı, elektronik imzalı belgelerin de alt tür olarak kabul edildiği bir Yüksek Mahkeme ilamı da bulunmamaktadır.

Ölüme bağlı tasarruflar, gerek kişinin ölümünden sonra hüküm doğurması gerekse de kişiye sıkı sıkıya bağlı hak olmakla birlikte açıkça kamu düzenini ilgilendiriyor olması nedeniyle sıkı şekil şartlarına sahiptir. Bu sebeple, kanun kapsamında sınırlı sayıda belirlenmiştir ve belirlenen türler haricinde herhangi bir şekilde hazırlanan belge ya da diğer kayıtların yasal anlamda vasiyetname olarak kabul edilmesi olanaksızdır.

Bu kapsamda, doktrinde karşılığı bulunan elektronik vasiyetnamelerin yasal herhangi bir anlamı bulunmamaktadır. Ancak bu durum, günümüzde kanunlar ile yaşayan hukukun ve güncel teknolojik gelişmelerin hukuk üzerindeki etkisinin açıkça göz ardı edilmesinin açık bir sonucudur. Dolayısıyla, miras bırakan tarafından hazırlanan elektronik vasiyetnamelerin hukuki herhangi bir geçerliliği bulunmamaktadır.

Yine de elektronik vasiyetnameyi, kişinin ölümden sonra hüküm ifade etmek üzere elektronik ortamda, video/ses kaydı aracılığıyla hazırlanan ya da elektronik imzalı elektronik belge şeklinde düzenlenen ölüme bağlı tasarruflar olarak tanımlamak mümkündür. Ancak ifade ettiğimiz gibi elektronik vasiyetnameyi şu anki hukuki düzenlemeler ile başlı başına ölüme bağlı tasarruf olarak nitelendirmek mümkün değildir. Açıkladığımız tanım çerçevesinde hazırlanan vasiyetname, Türk Medeni Kanunu ile kabul edilen ölüme bağlı tasarruflar açısından şu aşamada sadece “yardımcı hukuki işlem” ya da “yardımcı hukuki çare” nitelendirmesi yapabiliriz.

Nitekim, miras bırakanın son arzularını aynı sözlü vasiyetnamedeki gibi fakat bu sefer iki tanığın huzurunda değil de video kaydı yapan kameranın karşısında dile getirmesi, kayda alması neticesinde ölümünden sonra söz konusu video kaydına hukuki bir değer atfedilerek hukuki netice bağlanamayacaktır. Fakat miras bırakanın kanuni şekil şartlarına uygun şekilde hazırlayacağı yazılı vasiyetnamesinde son arzularının kasada sakladığı kasetteki video kaydında bulunduğunu ifade etmesi ve video kaydında da vasiyetini açıklaması üzerine video kaydında beyan ettiği ölüme bağlı tasarruflar geçerli kabul edilerek hukuki neticeye bağlanmalıdır.

Farklı bir örnek olarak şu hususu da günümüz salgın hastalık koşullarında düşünmek mümkündür. Salgın hastalık nedeniyle evinde tek başına karantina altında olan miras bırakan, Skype, Zoom gibi video sohbet uygulamaları aracılığıyla iki tanık karşısında vasiyetini açıklaması ile iki tanığı bu vasiyetini yazma ya da yazdırmakla yükümlendirirse, video sohbet aracılığıyla gerçekleştirilen bu “sözlü vasiyetname” şekil şartları bakımından geçerli kabul edilerek hukuki neticeye bağlanmalıdır. Söz konusu durumda hastalığın istisnai bir durum olarak TMK’nın 539. Hükmü ile kabul edildiği de unutulmamalıdır.

Bununla birlikte, yukarıda açıkladığımız tanım ile birlikte “elektronik ortamda, elektronik imza ile hazırlanan elektronik yazılı belgelerin” hukuki geçerliliği de ayrıca irdelenmelidir.

Şu aşamada elektronik imza, başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veri, bir kimlik doğrulama sistemi olarak tanımlamak mümkündür. Elektronik imza kullanılırken elektronik imza sahibi ile elektronik imza verisinin eşleştirilmiş olması hem bu sistemin bir gereği hem de bir şartıdır. Ayrıca, mobil imza gibi mobil araçlarla kullanılan alt türleri de mevcuttur.

Günümüzde, elektronik sistemlerin yaygınlaşması ve günlük işlerimizde olduğu gibi kamusal iş ve işlemlerimizde de kullanılması ile elektronik imza bir gereklilik halini almıştır. Artık kimliklerimizin eşleştirildiği elektronik ya da mobil imzalarımız kullanarak e-devlet gibi kamusal platformlara ulaşmak, yasal belgeleri talep etmek, yasal işlemleri yapmak mümkün hale gelmiştir. Nitekim, elektronik imza ile hazırladığımız dokümanlar ile yapılacak bazı başvurular da geçerli kabul edilerek hukuki neticeye bağlanmaktadır.

• E-İmza ile İmzalanan Elektronik Vasiyetname

Bu noktada, Türk Medeni Kanunu kapsamında tanımlanan yazılı vasiyetnamenin elektronik imza ile hazırlanıp hazırlanamayacağını, hazırlanan bu elektronik belgenin de “yazılı vasiyetname” olarak kabul edilip edilemeyeceğini irdelemek gerekmektedir.

Yukarıda video vasiyetname için ifade edildiği gibi, elektronik imza ile imzalanan yazılı elektronik vasiyetnameler de şu anki hukuki düzenlemeler ile tek başına yasal olarak kabul edilmeleri mümkün değildir. Zira, yasal düzenlemeler bu hususta oldukça katıdır. Ancak, gelişen teknolojik düzen ile birlikte, elektronik imza ile hazırlanan elektronik yazılı “vasiyetname” niteliğindeki belgelerin şifreleme yöntemleri ile saklanmasının kolay ve güvenli olması nedeniyle başlı başına kendisine hukuki netice bağlanan bir hukuki belge niteliğinde olacağı öngörülebilir.

Nitekim hali hazırda 6098 s. Türk Borçlar Kanunu’nun 14. Maddesi ile ifade edildiği gibi:

“Kanunda aksi öngörülmedikçe, … ya da güvenli elektronik imza ile gönderilip saklanabilen metinler de yazılı şekil yerine geçer.”

Elektronik imzalı metinlerin yasa ile aranan yazılı şekil şartını sağladığı kabul edilmiştir. Ancak e-imzalı vasiyette kişinin kendi el yazısının olamayacağı göz önüne alındığında halihazırda yürürlükte olan düzenlemeler dikkate alındığında e-imzalı vasiyetin de geçerliliği olmayacaktır.

Sonuç

Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte, yaşantımızda karşılaştığımız değişimler ve kaçınılmaz sonuçları bulunmaktadır. Üstelik bu sonuçlar ve bu sonuçlara gebe teknolojik gelişmeler aritmetik değil geometrik olarak çoğalmakta ve değişim göstermektedir. Yazımızda bahsetmemiş olsak da blokchain teknolojisi üzerine akıllı kontratlar ile yazılmış vasiyetnamelerin de bir elektronik vasiyetname türü olarak ortaya çıkması çok uzun zaman almayacaktır. Fakat ne var ki, mevcut hukuk düzeni miras hukuku gibi kamu düzeninden olan ve kişi kişiye bağlık hakları düzenleyen hukuk branşlarındaki mevzuat şu aşamada dahi gelişen teknolojiye ve onun getirdiği sonuçlara uyum sağlayamamakta ve geri kalmaktadır.

Bu noktada, kabul edilen Kıta Avrupası hukuk sistemi de yasalara bağlı olarak gelişim göstermesi nedeniyle uyum sağlamayı ve gelişim göstermeyi zorlaştırmaktadır. Zira, her geçen gün hayatımıza katılan teknolojik gelişmelerin her gün farklı bir yasa değişikliğine gidilerek çözüm sağlanması pratikte oldukça güçtür.

Bu sebeplerle yürürlükte olan mevzuat dikkate alındığında elektronik vasiyetname veya e-imzalı vasiyetnamenin şu aşamada geçerli olduğunu söylemek istisnai durumlar hariç mümkün olamasa da önümüzdeki dönemde bu alanda düzenleme yapılabileceğini ve vasiyetname çeşitleri arasına elektronik vasiyetname olarak yeni bir türün daha katılabileceğini öngörüyoruz.

Av. Eren Evren                                                                                                                             Av. Murat Yalçın