Gazetecilerin Fazla Mesai Ücret Hakkı

Medyanın “demokrasilerin dördüncü kuvveti” olarak toplumsal işlevi, kamuoyu oluşturma ve siyasal karar alma süreçlerindeki etkisi göz önünde bulundurulduğunda; gazetecilik mesleğinin her türlü baskı ve etkilerden uzak bir şekilde icra edilmesi toplumun doğru bilgiye erişimi için büyük önem arz etmektedir. Bu sebeple gazetecilerin kamu yararını da gözeterek ifa etmiş olduğu mesleğini sürdürürken işvereni ile akdetmiş olduğu iş sözleşmesinin tabi olacağı kanuni düzenlemeler bakımından 4857 sayılı İş Kanunu’nun(İK) yetersiz kalacağı şüphesizdir. Nitekim gazetecilerin fazla mesai, iş akdinin feshi ve kıdem tazminatı gibi konularında farklı hükümler getirenBasın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un(Kısaca BİK- Basın İş Kanunu olarak adlandıracağız) gerekçesinde de bu husus açıkça belirtilmiştir.

Gazetecilik mesleğinin tüm bu misyon ve vizyonu değerlendirildiğinde, yapısı itibariyle diğer meslek dallarının çalışma süreleri ve koşullarıyla aynı değerlendirmeye tabi tutulması somut durumun özelliklerine uygun düşmeyecektir. Gazetecilerin günlük haber arama, bulduğu haberin doğruluğunu denetleme, haberin konusuna özel araştırma yapma ve sahada da çalışmalarını yürütme gibi görevlerini yerine getirirken ve günlük gazeteye haberini yetiştirirken çoğu zaman kanunla düzenlenmiş olunan günlük çalışma saatinin üzerinde çalışması zorunluluğu doğabilmektedir. Nitekim Yargıtay bir kararında; gazetecilerin günlük görevlerinin ne zaman biteceğini çoğu zaman kendilerinin bile bilemeyeceğini vurgulamış ve bu durum söz konusu olduğunda gazetecinin fazla mesailerinin ödenmesi gerektiğinin altını çizmiştir.[1]

Gazetecilerin Fazla Mesai Hesabında Günlük Çalışma Süresi

Bu sebeplerle;  BİK’de gazetecilerin fazla mesai ücretleri, İş Kanunu’ndaki (İK) hükümlerden bazı yönleri ile farklılık göstererek düzenlenmiştir. Kanun’un Ek 1. Maddesi hükmü gereğince gazetecilerin günlük 8 saatin üzerinde yapmış oldukları çalışmalar, ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilinde yaptıkları çalışmalar fazla çalışma kapsamına girecektir. İK’da haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma kapsamına girerken gazetecilerin fazla mesai hesabında günlük çalışma saati esas alınarak fazla çalışma süreleri belirlenmiştir.

Örneğin eğer bir gazetecinin haftalık çalışma saati 48 saati geçmemiş ancak o haftadaki bazı günlerde günlük 8 saatin üzerinde çalışma yapmışsa o günlerdeki fazla çalışmasının karşılığını gazeteci alabilecektir. Yine gazetecinin günlük fazla çalışma süresi ilgili kanun hükmü gereğince üç saatin üzerinde olamayacaktır. Bu üç saatin üzerinde çalışma yasağına ilişkin hükmün hafta tatilinde ve ulusal bayram ve genel tatil günlerindeki çalışmalara uygulanamayacağını, bu günlerde yapılan çalışma sürelerinin tamamının fazla mesai olarak tanımlanıp hesaplamanın buna göre yapılması gerektiğini belirtmek gerekir. Ancak hafta tatili pazar günü dışında bir gün olan gazeteci pazar günü çalıştığında bu günde fazla çalışma yapmış sayılmayacaktır.

Gazeteciler Fazla Sürelerle Çalışma Hükmüne Tabi Olur mu ?

İK’nun 41. maddesinde düzenlenmiş bulunan fazla sürelerle çalışma hükmünün gazetecilere de uygulanıp uygulanmayacağına ilişkin doktrinde görüş farklılıkları bulunmaktadır. İlgili madde hükmü gereğince toplu iş sözleşmesi yahut işçi ile işveren arasında imzalanmış olunan iş sözleşmesinde kanunda öngörülen çalışma süresinden daha az bir çalışma süresi kararlaştırılmış ve işçi sözleşmesinde belirtilen süreden fazla ancak kanundaki çalışma süresinden az bir çalışma yapmışsa aradaki çalışma farkı fazla sürelerle çalışma olarak tanımlanacak ve her bir fazla çalışma saati için alacağı ücret normal ücretinin yüzde yirmi beş fazlası olacaktır. Doktrindeki bir kısım görüş BİK’daki bu hususa ilişkin boşluğun İK’nın ilgili maddesinin kıyasen uygulanması ile doldurulması gerektiğini savunurken çoğunluk görüşü BİK’da ve 6098 sayılı TBK’da bu yönde bir düzenleme bulunmadığından ilgili hükmün gazetecilere uygulanamayacağını savunmaktadır. Kanaatimizce BİK’nın İK’dan aynı kavramlara ilişkin ayrı düzenlemeler barındırması, fazla sürelerle çalışmanın gazeteci ile işveren arasında akdedilen sözleşmede yer almasında kanuna aykırılık oluşturmayacak ve tarafların serbest iradeleri ile belirlenebilecek bir husus olması sebebi ile bu hükmün ayrı olarak düzenlenmediği sözleşmelere İK’nın kıyasen uygulanması uygun düşmeyecektir.

Gazetecilerin Fazla Mesai Yapabilmesi için Onayları Gerekli mi ?

4857 sayılı İK gereğince işçinin fazla çalışma yapabilmesi için işverenin işçiden fazla çalışma yapabileceğine ilişkin onay alması gerekmektedir. Her halükarda işçinin fazla çalışmaya ilişkin onayı bulunsa bile yapılan fazla çalışma yılda 270 saati geçemeyecektir. Ancak BİK’da İK’dan farklı olarak fazla çalışma için işçinin onayı aranmamakta ve yılda kaç saat fazla çalışma yapılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak burada Borçlar Kanunu’nun 398. Madde hükmünün kıyasen uygulanarak işçinin fazla çalışmaya ilişkin rızasının alınması, işçinin korunması ilkesine uygun düşecektir.[2]

Gazetecilerin Fazla Mesai Ücretlerinin Hesaplanması

BİK’nın fazla mesai ücretine ilişkin madde hükmünde yer alan fazla mesai ücreti hesaplaması İK’daki düzenleme ile paralel olup buna göre gazetecinin yapmış olduğu her bir saat fazla çalışmanın ücreti gazetecinin saatlik normal çalışma ücretinin üzerine yüzde elli çarpanı eklenerek ödenecektir. (BİK.ek.1/4).

Ancak, İK’dan farklı olarak gazetecinin fazla çalışmasının saat 24 : 00’dan sonraki kısımları normal çalışma ücretinin bir kat ücreti daha eklenerek ödenmelidir. Fazla çalışma saati hesaplanırken yarım saatten az olan süreler yarım saat, fazla olan süreleri ise bir saat sayılıp hesaplama yapılacaktır. Hesaplama yapılırken esas alınacak ücret, fazla mesainin yapılmış olduğu yıla ait ücret olup gazetecinin son ücreti üzerinden hesaplama yapılmamalıdır. Yine fazla mesai ücretinin hesaplamasında BİK.ek.1/7 hükmü gereği işçinin ücretinin saat karşılığının belirlenerek hesaplama yapılması gerekmektedir. Gazetecilerin de fazla çalışma ücreti beş yılık zamanaşımına tabi olup BİK’da ayrı bir düzenleme bulunmadığından uygulanacak olunan faiz yasal faizdir.

Anayasa Mahkemesi’nin 19.09.2019 tarihli 2019/48 E. 2019/74 K. numaralı iptal kararına kadar BİK. ek.1/8 fıkrası gereğince gazetecinin fazla mesai ücretinin gününde verilmemesi durumunda ücretin ödenmediği her gün için bu ücretin yüzde beş fazlasıyla ödeneceğine ilişkin bir hüküm bulunmaktaydı. Ancak ilgili hükmün iptaline ilişkin yapılan başvuru sonucu yapılan incelemede AYM, bu ödemenin ölçülülük ilkesine aykırı olduğu, işverenin ekonomik geleceğini tehlikeye düşürebileceği gerekçesiyle hükmün iptaline oy çokluğu ile karar vermiştir. Bu nedenle söz konusu %5’lik kısım artık talep edilemeyecektir.

Ancak basın işverenleri açısından yasanın ek 3. Maddesi halen daha yürürlükte olup maddeye göre yasaya uygun bir şekilde gazetecilerin fazla mesai ücretlerini doğru hesap etmeyen, eksik ödeyen veya hiç ödemeyen işverenlere ödenmeyen veya eksik ödenen miktarın 5 katı tutarında idari para cezası verilecektir.

Gazetecilerin Fazla Mesai Yaptığının İspatı

Fazla çalışma yaptığının ispat yükü, iddiada bulunan gazetecinin üzerinde olup ilgili fazla mesai ücretinin ödendiğinin de işveren tarafından ispatlanması gerekir. Gazeteci, fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilir. Fazla çalışmanın ispatına yönelik Yargıtay’ın emsal nitelikteki ilke kararları göz önünde bulundurulmalıdır.[3]

[1] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 3.03.2003, 1375/2718, www.kazanci.com.tr

[2] Fazla çalışma, ilgili kanunlarda belirlenen normal çalışma süresinin üzerinde ve işçinin rızasıyla yapılan çalışmadır. Ancak, normal süreden daha fazla çalışmayı gerektiren bir işin yerine getirilmesi zorunluluğu doğar, işçi bunu yapabilecek durumda bulunur ve aynı zamanda kaçınması da dürüstlük kurallarına aykırı olursa işçi, karşılığı verilmek koşuluyla, fazla çalışmayı yerine getirmekle yükümlüdür.(6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 398. Maddesi)

[3] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 21.3.2008, 939/5619

Av. Eren Evren                                                                                                                               Av. Burçak Kandemir