Tescilsiz Tasarımların Korunması
Mart 31, 201710 Ocak 2017 tarihinden önce yürürlükte bulunan 554 sy Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname uyarınca ancak tescil edilmiş tasarımlar Endüstriyel Tasarım olarak korumadan yararlanabilmekteydi. Tescilsiz tasarımlar yani, tasarımcısı tarafından korunması için Türk Patent Enstitüsüne başvurulmamış tasarımlar ise ancak Türk Ticaret Kanunun’da yer alan genel haksız rekabet hükümlerine göre koruma altına alınmakta, sınai mülkiyet mevzuatı şemsiyesinin altında yer bulamamaktaydı.
554 sy KHK döneminde Endüstriyel Tasarım Tescili süreci ilk incelemesi, 6 aylık ilan süresi,itiraz gelirse itirazların değerlendirmesi vs derken ortalama 1 yıllık bir sürenin içinde sonuçlanmaktaydı. Özellikle moda ve takı sektörü gibi sezonluk ve hızlı tüketimin varlığının söz konusu olduğu sektörlerde bu bir yıllık süre çok uzun bulunmakta ve tasarımın tescilinin yapıldığı anda kimi zaman ürünün de satışı durma noktasına gelmiş olmaktaydı. Bu sebeple bir çok sektörde gereksiz görüldüğü için tasarım başvurusu yapılmamaktaydı. Ancak bir taklit söz konusu olduğunda konu genel nitelikteki ticari mahkemelerde genel nitelikteki hükümlere göre çözülebildiği için tescilsiz tasarımlar etkili bir korumadan yararlanamamaktaydı.
Durumu gören kanun koyucu; 6769 sy Sınai Mülkiyet Kanunu ile mevzuatımıza” Tescilsiz Tasarım” kavramını yerleştirmiştir.
1- Tescilsiz Tasarım nedir ?
Gerçekten de Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 55/4.maddesinde
Tasarım; bu Kanun hükümleri uyarınca tescil edilmiş olması hâlinde tescilli tasarım, ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş olması hâlinde ise tescilsiz tasarım olarak korunur.
şeklinde bir düzenleme ile Tescilsiz Tasarımın tarifi yapılmıştır.
Bir tasarımın 6769 sy Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında koruma altında olabilmesi için yeni ve ayırt edici olması zorunludur.
Kanunun 56/4. maddesine göre;
Bir tasarımın aynısı Tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce, dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni kabul edilir.
Aynı şekilde 56/5.maddesinde;
Bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenim; Tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce, Kamuya sunulmuş herhangi bir tasarımın aynı kullanıcı üzerinde yarattığı genel izlenimden farklı ise bu tasarımın ayırt edici niteliğe sahip olduğu kabul edilir.
Kanunun 57.maddesinde
Kamuya sunma; sergileme, satış gibi yollarla piyasaya sürme, kullanma, tarif, yayım, tanıtım veya benzer amaçlı faaliyetleri kapsar.
hükümleri ile Tescilsiz tasarımın korunması için gerekli olan Yeni ve Ayırt Edicilik unsurunun ne olduğu tarif edilmiştir.
2- Tescilsiz Tasarım, Sahibine Ne gibi Haklar Tanır ?
6769 sy Kanunun 58.maddesine göre; Tasarım sahibi, kendi tasarımına kıyasla ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlara karşı bu Kanundan doğan haklarını kullanabilir.
Tasarım sahibinin haklarını düzenleyen 59.maddeye göre ise; Tasarımdan doğan haklar münhasıran tasarım sahibine aittir. Üçüncü kişiler, tasarım sahibinin izni olmadan koruma kapsamındaki tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünü üretemez, piyasaya sunamaz, satamaz, ithal edemez, ticari amaçlı kullanamaz veya bu amaçlarla elde bulunduramaz ya da bu tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünle ilgili sözleşme yapmak için öneride bulunamaz.
Ancak maddenin ikinci bendi ile; Tescilsiz tasarımın, sahibine birinci fıkrada belirtilen fiilleri engelleme hakkını sadece korunan tasarımın aynısının veya genel izlenim itibarıyla ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kopyalanarak alınması hâlinde vereceği düzenlemiştir. Burada kastedilen sanırız ki, birbirinden esinlenen tasarımların korunması değil, taklitçiliğin önlenmesi olsa gerek diye düşünüyorum.
Esasen Maddenin devamında
“Korunan tasarımın kendi tasarımından önce kamuya sunulduğunu makul yollarla bilmesi mümkün olmayan bir tasarımcı tarafından bağımsız olarak yapılan tasarımın koruma kapsamındaki tasarımdan kopyalanmış olduğu kabul edilmez.”
şeklinde bir düzenleme yapılarak, tescilsiz tasarım korumasının sadece kopyacılığa mahsus olduğu vurgulanmıştır.
Yasanın 81/4.maddesinde de; tescilsiz tasarım sahibinin, tasarımını 57.maddeye göre kamuya sunması halinde tasarım hakkına yönelik ihlallerden dolayı açabileceği düzenlenerek, henüz kamuya sunulmamış bir tasarımın bu korumadan yararlanamayacağı vurgulanmıştır.
Yasanın 71.maddesinde ise; tescilsiz tasarımın gerçek hak sahibi olmayan bir kişi tarafından kamuya sunulması halinde, gerçek hak sahibi olduğunu iddia eden kişinin, tasarım sahipliğinin kendisine devredilmesini veya tasarım sahibi olarak tanınmayı mahkemeden talep etme hakkının bulunduğu da düzenlenmiştir. Bu sayede tescilli tasarımın gaspı müessesesinin tescilsiz tasarımlar içinde konulduğunu anlıyoruz.
3- Tescil Tasarımın Koruma Süresi
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 69/2.maddesine göre; Tescilsiz tasarımların koruma süresi, koruma talep edilen tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten itibaren üç yıldır. Tescil edilmeyen bir başvurdan söz edildiği için bu sürenin yenilenmesi de söz konusu olamayacaktır.
Sonuç olarak; hızlı tüketimin ve sezonluk çalışmanın esas olduğu sektörlerin, başvuru sürecinin uzunluğunu dikkate alarak tasarım tescilinden kaçındığı dikkate alındığında, tasarım ruhunun korunması, tasarımcıların teşvik edilmesi ve taklitçiliğin önlenerek inovasyon yaratarak daha ileriye doğru gidilmesi için 6759 sy yasa ile Tescilsiz Tasarım kurumunun getirilmiş olması büyük bir kazanç olduğunu düşünüyoruz.